🌱 सोयाबीन पिकाची संपूर्ण माहिती – लागवड, खते, रोग व उपाय योजना
सोयाबीन हे महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांचे एक प्रमुख नगदी पीक आहे. त्यातून तेल, खाद्यपदार्थ, पशुखाद्य यांसारख्या विविध गोष्टी तयार होतात. योग्य काळजी घेतल्यास यापासून भरघोस उत्पन्न मिळू शकते.
📌 सोयाबीन पीक परिचय
सोयाबीन हे डाळी वर्गातील पीक असून त्याचे वैज्ञानिक नाव Glycine max आहे. यामध्ये प्रथिनांचे प्रमाण खूप जास्त असते आणि हे पीक खरीप हंगामात घेतले जाते.
🌾 योग्य हवामान व जमीन
- मध्यम ते काळी जमीन सोयाबीनसाठी योग्य.
- मातीचा निचरा चांगला असावा.
- pH 6.0 ते 7.5
- मान्सूनच्या पहिल्या पावसावर लागवड करावी.
🌱 सोयाबीन वाणांची माहिती
सुधारित वाण: JS-335, MACS 1188, MAUS-71, NRC-37
बियाण्याचे प्रमाण: प्रति हेक्टर 75–80 किलो
बियाण्याचे प्रमाण: प्रति हेक्टर 75–80 किलो
📅 पेरणी वेळ आणि पद्धत
- वेळ: जून अखेर ते जुलै पहिला आठवडा
- अंतर: ओळीतील – 45 सें.मी., रोपातील – 5 ते 10 सें.मी.
- बीज प्रक्रिया आवश्यक – ट्रायकोडर्मा किंवा कार्बेन्डाझीमने
💧 सिंचन व पाणी व्यवस्थापन
सोयाबीन खरीप हंगामात घेतले जाते, म्हणून ते बहुधा पावसावर आधारित असते. परंतु कमी पाऊस असेल, तर:
✅ 25-30 दिवसांवर पहिलं सिंचन
✅ फुलोऱ्यावर दुसरं सिंचन
✅ दाणे भरण्याच्या टप्प्यावर तिसरं सिंचन
✅ फुलोऱ्यावर दुसरं सिंचन
✅ दाणे भरण्याच्या टप्प्यावर तिसरं सिंचन
🌿 खत व्यवस्थापन (मुळ वाढ, फुलोरा, दाणे)
| अवस्था | खत | प्रमाण (प्रति हेक्टर) |
|---|---|---|
| पूर्व मशागत | सेंद्रिय खत (शेणखत / कंपोस्ट) | 8-10 टन |
| पेरणी वेळी | DAP (18:46:0) | 100 किलो |
| फुलोरा कालावधी | सूक्ष्म अन्नद्रव्ये (झिंक, बोरॉन) | स्प्रे स्वरूपात |
🪲 कीड व्यवस्थापन
🦟 Spodoptera (पान खाणारी अळी):
– उपाय: Chlorantraniliprole 18.5% SC (3 ml/10 लिटर)
🪰 थ्रिप्स / Aphids:
– उपाय: Neem oil + Fipronil
– उपाय: Chlorantraniliprole 18.5% SC (3 ml/10 लिटर)
🪰 थ्रिप्स / Aphids:
– उपाय: Neem oil + Fipronil
🧫 रोग नियंत्रण
- पानावरील ठिपके: Mancozeb 75% WP
- कांद्याचा रोग (Rust): Propiconazole
- बीज कुज / रूट रॉट: Carbendazim द्वारे बीज प्रक्रिया
🧑🌾 आंतरपीक आणि मशागत
- मुग, उडीद सोबत आंतरपीक घेता येते
- 15-20 दिवसांनी निंदणी करावी
- हातसाफसफाईने तण नियंत्रण आवश्यक
🌾 काढणी व साठवणूक
- सोयाबीन झाडाची पाने वाळून गळू लागल्यावर काढणी करावी
- शेगांची नळ्या फुटायला लागतात तेव्हाच काढणी करावी
- साठवणुकीसाठी ओलसरपणा 12% पेक्षा कमी असावा
📈 उत्पादन वाढवण्यासाठी टिप्स
✅ बीज प्रक्रिया अनिवार्य
✅ वेळेवर तणनियंत्रण व सिंचन
✅ सुधारित वाण व योग्य खत डोस
✅ रोग व कीड प्रतिबंधक फवारण्या
✅ वेळेवर तणनियंत्रण व सिंचन
✅ सुधारित वाण व योग्य खत डोस
✅ रोग व कीड प्रतिबंधक फवारण्या
💰 शासकीय योजना
- महाडीबीटी अंतर्गत बी-बियाणे व खते अनुदान योजना
- PM किसान सन्मान योजना – आर्थिक मदत
- पीक विमा योजना – सोयाबीनसाठी विमा संरक्षण
🔖 निष्कर्ष
सोयाबीन हे उच्च प्रथिनयुक्त व कमी कालावधीचे नगदी पीक आहे. जर योग्य पद्धतीने लागवड, खत नियोजन आणि रोग नियंत्रण केलं, तर शेतकरी उच्च उत्पादन घेऊ शकतात आणि नफा वाढवू शकतात.
