एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजना

एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजना

एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजना

भारत सरकारने एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजना (Agriclinics and Agribusiness Centres Scheme – ACABC) 2002 मध्ये सुरू केली. ही योजना कृषी विभाग आणि सहकारिता मंत्रालय, राष्ट्रीय कृषी विस्तार व्यवस्थापन संस्था (MANAGE) यांच्या सहकार्याने राबवली जाते. या योजनेचा उद्देश कृषी सेवा केंद्रे आणि व्यवसाय स्थापन करून ग्रामीण भागातील रोजगार वाढवणे, कृषी विस्तार सेवांचे जाळे तयार करणे, आणि शेतकऱ्यांसाठी अधिक आर्थिक संधी उपलब्ध करून देणे हा आहे.

प्रस्तावना:

एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजना

भारतातील कृषी क्षेत्र हे आपल्या अर्थव्यवस्थेचा एक महत्वाचा घटक आहे. मोठ्या संख्येने शेतकरी आपल्या कुटुंबाचा उदरनिर्वाह या क्षेत्रावर अवलंबून ठेवतात. परंतु, अलीकडील काळात शेतकऱ्यांसमोर तांत्रिक, आर्थिक, आणि संसाधनांच्या अभावामुळे अनेक समस्या निर्माण झाल्या आहेत. याच समस्यांना तोंड देण्यासाठी भारत सरकारने एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर (ACABC) योजना सुरू केली आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन मिळेल आणि कृषी क्षेत्रात नवे रोजगार निर्माण होतील.

योजनेचा उद्देश:

एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजना

1. शेतीसाठी सल्ला व सेवा उपलब्ध करून देणे: शेतकऱ्यांना कृषी उत्पादन, कीड नियंत्रण, खतांचा वापर, जल व्यवस्थापन, आणि माती परीक्षण या बाबत सल्ला दिला जातो.

2. नवीन कृषी तंत्रज्ञानाचा वापर: शेतकऱ्यांना आधुनिक कृषी पद्धती शिकवून त्यांचा फायदा होईल, यासाठी ACABC केंद्रे आधुनिक तंत्रज्ञान आणि उपकरणे पुरवतात.

3. कृषी व्यवसाय क्षेत्रात रोजगाराच्या संधी निर्माण करणे: कृषी व्यवसाय क्षेत्रात नव्या रोजगार संधी उपलब्ध करून दिल्या जातात. कृषी पदवीधर, डिप्लोमाधारक, आणि इतर तज्ज्ञांना कृषी क्षेत्रात रोजगार मिळण्याच्या संधी मिळतात.

4. ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला बळकट करणे: ACABC योजना ग्रामीण भागात अर्थव्यवस्था विकसित करण्यावर लक्ष केंद्रित करते, जेणेकरून शेतकऱ्यांना त्यांच्याच भागात काम आणि सेवा मिळू शकेल.

एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजनेचे फायदे

एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजना

1. ग्रामीण रोजगार वाढवणे: ACABC योजनेच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना आर्थिक संधी उपलब्ध करून दिल्या जातात आणि कृषी क्षेत्रातील बेरोजगारी कमी होते.
2. उत्पादकता वाढवणे: तांत्रिक ज्ञान, आधुनिक साधनसंपत्ती, आणि प्रशिक्षणामुळे शेतकऱ्यांची उत्पादकता वाढवता येते.
3. आर्थिक स्थिरता: कर्ज सवलती आणि सब्सिडीमुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत मिळते, त्यामुळे ते शेतीचे कार्य योग्य प्रकारे करू शकतात.
4. शेतीत सुधारणा व नवीन पद्धती: ACABC मार्फत शेतकऱ्यांना नवीन तंत्रज्ञान, प्रक्रिया, आणि शेतीतील सुधारित पद्धती शिकायला मिळतात.
5. ग्रामीण अर्थव्यवस्थेत सुधारणा: या योजनेमुळे ग्रामीण भागात शेतीवरील अवलंबित्व कमी होते, आणि शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांसाठी विक्रीची नवीन साधने मिळतात.

एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजना कशी सुरू करावी?

अर्हता: कृषी क्षेत्रातील पदवीधारक, डिप्लोमाधारक किंवा पदविका धारक योजनेसाठी पात्र आहेत.

प्रशिक्षण नोंदणी: पात्र व्यक्तींनी नोंदणी करून MANAGE मार्फत प्रशिक्षण घेतले पाहिजे.

आर्थिक सहाय्य अर्ज: प्रशिक्षणानंतर कर्ज किंवा आर्थिक सहाय्यासाठी अर्ज करावा.

विनियोग: मंजूर झालेल्या कर्जाचा वापर करून एग्रीक्लिनिक किंवा एग्री बिझनेस सेंटर सुरू करावे.

अतिरिक्त माहिती:

सबसिडीचा प्रकार: ही सबसिडी परतफेड न करावी लागणारी आहे, म्हणजेच लाभार्थ्यांना ही रक्कम परत करण्याची गरज नाही.

कर्जावरील व्याज सवलत: या योजनेअंतर्गत दिलेल्या कर्जावर कमी व्याजदरात सवलत दिली जाते.

आर्थिक सहाय्य आणि प्रशिक्षण

प्रशिक्षण: MANAGE मार्फत निवड झालेल्या उमेदवारांना 45 दिवसांचे मोफत प्रशिक्षण दिले जाते. यात कृषी व्यवस्थापन, मार्केटिंग, वित्त व्यवस्थापन, आणि आधुनिक तंत्रज्ञान शिकवले जाते.

कर्ज: केंद्र सरकारद्वारे NABARD आणि इतर बँकांसह आर्थिक सहाय्य दिले जाते. मान्यताप्राप्त बँका अल्पावधीत आणि कमी व्याजदरात कर्ज उपलब्ध करून देतात.

सवलत: सरकारने काही ठराविक वेळेपर्यंत कर्जात 36% पर्यंत सवलत उपलब्ध करून दिली आहे, ज्यामुळे कर्जाचा बोजा कमी होतो.

सब्सिडी: महिला उद्योजक, अनुसूचित जाती-जमाती, आणि दुर्गम भागातील शेतकऱ्यांना विशेष सब्सिडी दिली जाते.

पात्रता आणि अर्ज करण्याची प्रक्रिया

एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजना

पात्रता:

1. कृषी पदवीधर, कृषी डिप्लोमाधारक, किंवा कृषी क्षेत्रातील संबंधित व्यक्ती पात्र आहेत.
2. कोणत्याही वयाच्या उमेदवाराला अर्ज करता येतो, परंतु त्यांच्याकडे कृषी विषयातील कौशल्य आवश्यक आहे.

अर्ज प्रक्रिया:

1. पात्र उमेदवारांनी MANAGE च्या अधिकृत वेबसाईटवर नोंदणी करावी.https://www.agriclinics.net/
2. योजनेच्या अधिकृत वेबसाईटवर प्रशिक्षण केंद्राची निवड आणि अर्जाची तारीख तपासून अर्ज करावा.
3. प्रशिक्षण पूर्ण केल्यावर, अर्जदारांना बँकेकडून आर्थिक सहाय्य मिळवण्यासाठी अर्ज करावा लागतो.

सबसिडीचे प्रमाण:

1. सर्वसाधारण श्रेणी (General Category):

सर्वसाधारण श्रेणीतील अर्जदारांना एकूण प्रकल्प खर्चाच्या 36% सबसिडी दिली जाते.

सबसिडीची मर्यादा: प्रकल्पाच्या एकूण खर्चावर आधारित असते.

2. महिला, अनुसूचित जाती (SC), अनुसूचित जमाती (ST), आणि ईशान्येतील राज्ये:

महिला, अनुसूचित जाती-जमाती, आणि ईशान्य भारतातील अर्जदारांसाठी सबसिडीचे प्रमाण जास्त आहे.

या श्रेणीतील अर्जदारांना प्रकल्प खर्चाच्या 44% सबसिडी दिली जाते.

3. अधिवासीय राज्यांतील लाभ:

ईशान्येकडील राज्ये जसे की आसाम, अरुणाचल प्रदेश, मणिपूर, मेघालय, मिझोरम, नागालँड, सिक्किम, आणि त्रिपुरा यांसारख्या राज्यांतील अर्जदारांना अधिक सबसिडीचा लाभ मिळतो.

सबसिडी मिळवण्याची प्रक्रिया:

एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजना

1. प्रशिक्षण: अर्जदारांनी MANAGE मार्फत 45 दिवसांचे ACABC प्रशिक्षण पूर्ण करणे आवश्यक आहे.
2. प्रकल्प प्रस्ताव: सबसिडीसाठी अर्ज करण्यापूर्वी प्रकल्प प्रस्ताव तयार करावा लागतो, ज्यात व्यवसायाचे स्वरूप, खर्च, आणि अपेक्षित उत्पन्न यांचा समावेश असतो.
3. अर्ज आणि मंजुरी: प्रकल्प प्रस्ताव मंजूर झाल्यावर अर्जदारांना बँक सबसिडीची रक्कम मंजूर करते, आणि ACABC योजनेंतर्गत कर्ज मिळवून व्यवसाय सुरू करण्यास मदत मिळते.

एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजनेअंतर्गत विविध प्रकारचे कृषी व्यवसाय सुरु करता येतात. या व्यवसायांचे उद्दिष्ट शेतकऱ्यांना आवश्यक सेवा पुरवणे, तांत्रिक सल्ला देणे, आणि शेतकऱ्यांना आर्थिकदृष्ट्या सक्षम करणे आहे. खालीलप्रमाणे विविध प्रकारचे व्यवसाय सुरु करता येतात:

1. एग्रीक्लिनिक्स (कृषी सेवा केंद्रे)माती परीक्षण केंद्र – मातीच्या गुणवत्तेचे परीक्षण करून शेतकऱ्यांना योग्य खतांचा वापर कसा करावा हे मार्गदर्शन करता येते.

पाणी परीक्षण केंद्र – पाण्याच्या गुणवत्तेचे परीक्षण करून जल व्यवस्थापनासाठी सल्ला देणे.

कृषी औषध केंद्र – पिकांवरील कीड आणि रोग नियंत्रणासाठी योग्य औषधांचे सल्ले आणि उपाय उपलब्ध करणे

पशुधन सल्ला केंद्र – पशुधनाचे संगोपन, आरोग्य, आणि पशुधन उत्पादनवाढीसाठी मार्गदर्शन.

2. एग्री बिझनेस सेंटर (कृषी व्यवसाय केंद्रे)कृषी उपकरण विक्री आणि भाडेसेवा – ट्रॅक्टर, हार्वेस्टर, पंपसेट्स, इत्यादी कृषी उपकरणे भाडे तत्त्वावर उपलब्ध करणे.

कृषी उत्पादन प्रक्रिया केंद्र – फळे, भाजीपाला, अन्नधान्य यांचे प्रक्रिया उद्योग उभारणे, जसे की जॅम, लोणचे, तांदूळ प्रक्रिया इत्यादी.खते, बी-बियाणे, आणि

कीटकनाशकांची विक्री – शेतकऱ्यांना उच्च प्रतीच्या बी-बियाणे, खते, आणि कीटकनाशके उपलब्ध करून देणे.शीतगृह आणि

साठवण सेवा – पिकांचे योग्य साठवण आणि शीतगृह सुविधा उपलब्ध करून देणे, ज्यामुळे पिकांचे नुकसान कमी होईल.

3. मासळीपालन, पशुपालन, आणि कुक्कुटपालनमासळीपालन केंद्र – मत्स्यपालनासाठी आवश्यक ज्ञान आणि सुविधा उपलब्ध करून देणे.

पशुपालन – गाई, म्हशी, शेळ्या, इत्यादींचे संगोपन करून दुधाचे उत्पादन वाढवणे.

कुक्कुटपालन (पोल्ट्री फार्म) – कोंबड्या पाळून अंडी आणि मांस उत्पादनासाठी पोल्ट्री फार्म सुरू करणे.

4. फळबाग आणि बागायती शेती व्यवसायफळबाग उभारणी – आंबा, केळी, सफरचंद, संत्री यांसारख्या फळबागांचे व्यवस्थापन करून त्यापासून उत्पन्न मिळवणे.

फुलशेती – जास्वंद, गुलाब, झेंडू यांसारख्या फुलांची शेती करून स्थानिक आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारात विक्री करणे.

5. कृषी पर्यटन (Agri-Tourism)कृषी पर्यटन केंद्रे उभारणे, जिथे पर्यटकांना गावातील शेतांमध्ये शेती करण्याचा अनुभव देता येईल.स्थानिक खाद्य, संस्कृती, आणि परंपरा दाखवून पर्यटकांना आकर्षित करणे.

6. अन्न प्रक्रिया उद्योग डेअरी उत्पादन – दूध, दही, पनीर, बटर इत्यादी डेअरी उत्पादनांचे प्रक्रिया उद्योग सुरु करणे.धान्य प्रक्रिया – गहू, ज्वारी, बाजरी इत्यादी धान्यांचे पीठ तयार करणे आणि त्याची विक्री करणे.

7. जैविक (ऑरगॅनिक) शेतीरसायनमुक्त शेती करून जैविक भाजीपाला, धान्य, आणि फळे उत्पादित करणे व विक्री करणे.जैविक खतांची निर्मिती आणि विक्री करणे.

8. सिल्क उत्पादन आणि मधुमक्षिका पालनसिल्क कीड पालन – रेशीम उत्पादनासाठी सिल्क कीड पालन करणे.मधुमक्षिका पालन (Honey Bee Farming) – मधुमक्षिका पालन करून मध, मेण आणि इतर उत्पादनांची विक्री करणे.

9. बियाणे उत्पादन आणि संवर्धन केंद्र उच्च प्रतीच्या बियाण्यांचे उत्पादन करणे आणि शेतकऱ्यांना उपलब्ध करून देणे.बियाण्यांची संवर्धन सेवा, जसे की भाजीपाला, धान्य, आणि फळांचे बियाणे तयार करणे.

10. जल व्यवस्थापन सेवाशेतकऱ्यांना जलसंधारण तंत्रज्ञान शिकवून योग्य पद्धतीने जल व्यवस्थापन करणे.ड्रिप इरिगेशन, स्प्रिंकलर इरिगेशन सारख्या पद्धतींची सेवा देणे.

11. पशुधन आरोग्य सेवा पशुधनाच्या आरोग्यासाठी औषधोपचार, लसीकरण, आणि निरोगीपणासाठी मार्गदर्शन देणे.

12. आणि इतर असे बरेच उद्योग तुम्ही सुरु करू शकता.

निष्कर्ष:

एग्रीक्लिनिक्स आणि एग्री बिझनेस सेंटर योजना शेतकऱ्यांना अधिक आत्मनिर्भर बनवण्यासाठी व कृषी क्षेत्रात उत्पादन आणि उत्पन्न वाढवण्यासाठी एक उत्कृष्ट पाऊल आहे. ही योजना कृषी क्षेत्रातील बेरोजगारी कमी करते आणि कृषी क्षेत्राचा विकास घडवून आणते. भारताच्या कृषी क्षेत्रात बदल घडवण्याच्या दृष्टिकोनातून ही योजना एक मोठा आधार ठरू शकते.